Bir önceki yazıda 1925 sonrası ABD'de yaşanan sosyal-ekonomik değişim, bu değişimin insanların yaşam tarzına etkisi, halkın kontrolsüz bir şekilde borsaya hücum etmesi ve denetlenmeyen borsanın insanları ne hale düşürdüğünden bahsetmiştim. Yazının bu ikinci ve son bölümünde yaşanan felaket sonrasında borsanın denetlenmesi için çıkarılan yasalar, kurulan kurum ve bunların fonksiyonlarından bahsedeceğim. İyi okumalar.
1929 Krizi Sonrası Alınan Önlemler
Ekim 1929'da borsanın çökmesiyle birlikte ABD'de insanların piyasalara olan inancı da çökmüş oldu. Acilen mevcut sorunları saptayıp bunlara çözüm bulma arayışında olan Kongre'de birçok oturum düzenlenip elde edilen bulgular ışığında ilk olarak 1933 Menkul Kıymetler Yasası (Securities Act of 1933) ve daha sonrasında da SEC'ın (The Securities and Exchange Commission) kuruluşunun ilk adımlarının atıldığı 1934 Menkul Kıymetler Borsası Yasası (Securities Exchange Act of 1934) kabul edildi.
(O dönem borsada yaşanan paniği manşetten veren bir gazete)
Securities Act of 1933 (1933 Menkul Kıymetler Yasası)
Kara Salı'dan sonra (1929) borsalara olan güvenin tekrar tesis edilmesi elzemdi ve ilk olarak hedefte şirketler vardı. Yatırımcıların önüne tüm eksik ve kusurlarını gizleyerek çıkıp onlardan şirketlerine yatırım yapmalarını isteyen şirketlere bir ayar verilmesi gerekiyordu fakat öncelikle yaptırımların yasal zemini hazırlanmalıydı. ABD'de menkul kıymet satış işlemlerinin belirli bir yasal zemine oturtulmasını amaçlayan ilk düzenleme (daha eski ama ulusal değil eyaletler düzeyinde kalmış olan Blue Sky Laws'ı hariç tutuyorum) olan 1933 Menkul Kıymetler Yasası ilk kapsamlı federal yasadır. 1933 yasasının amacı şirketlerin mali durumlarıyla ilgili bilgileri yatırımcılara şeffaf bir şekilde sunmasını sağlayıp olası her türlü hileli işlemin engellenmesiydi yani yatırımcılar bir şirkete yatırım yapmadan önce o şirket hakkında eksiksiz bilgi alacaktı. Olası yanlış veya eksik bilgilendirme durumunda şirket yetkililerini büyük cezalar bekliyordu. Yasa 27 Mayıs 1933 tarihinde Başkan Franklin D. Roosevelt (ABD 32. Başkanı) tarafından imzalanarak yürürlüğe girmiştir.
Securities Exchange Act of 1934 (1934 Menkul Kıymetler Borsası Yasası)
27 Mayıs 1933'de yürürlüğe giren 1933 Menkul Kıymetler Yasası'nın kapsamının genişletilmesi için bu sefer kongre 1934 Menkul Kıymetler Borsası Yasası'nın çıkartılmasına karar verdi. Bu yeni yasa ile borsada işlem gören tahvil, senet vb. yatırım araçlarının ikincil piyasalarda da denetlenmesinin önü açılacaktı çünkü kapsam olarak bir önceki 1933 yasası senetleri birincil piyasada işlem görürken denetlemeye yönelikti. Bir diğer büyük yenilik de şuydu ki 1934 Menkul Kıymetler Borsası Yasası ile birlikte bugün NASDAQ olarak bilinen ABD borsasının da (diğer en büyük iki ABD borsası NYSE ve AMEX) temelleri atıldı. Daha önceleri hisse alım-satımı işiyle uğraşan aracılar (broker) hisse fiyatlarını gazetelerden takip edip telefonla alım-satım yaparlarken 1934 yasası ile bir telekomünikasyon altyapısının kurulması talimatı verildi ve böylece bugünkü modern NASDAQ' ın ilk hali oluşturulmuş oldu. Bu yasa da 6 Haziran 1934 tarihinde Başkan Franklin D. Roosevelt tarafından imzalanmıştır.
1933 ve 1934 yasalarının yürürlüğe girmesiyle birlikte bir ortak kanıya varıldı ki bu da ABD borsalarında işlem yapan ulusal ve uluslararası yatırımcıların haklarının korunması meselesiydi. Bu görevi yerine getirmesi için de bir kurumun oluşturulmasına karar verildi. Bugün ABD borsalarında işlem yapan ülkemiz yatırımcılarının tüm hakları o borsalarda öncelikli olarak SEC (Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu) tarafından korunmaktadır. Peki SEC kimdir?
Securities and Exchange Commission (SEC) - Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu
Piyasalara olan güvenin sıfırlanmasıyla birlikte 1933 ve 1934 yasaları ivedilikle kongreden geçti fakat piyasaların denetlenme yetkisinin bir kuruma verilmesi gerekiyordu. 1934 yasasıyla birlikte kurulmasına karar verilen SEC' ın başına Başkan Roosevelt, Joseph P. Kennedy'yi (kendisi suikasta kurban giden 35. ABD Başkanı John. F. Kennedy' nin babasıdır.) atadı. Özellikle Wall Street piyasasını çok iyi tanıdığına inanılan Kennedy'nin bozulan piyasa dinamiklerini tekrar düzeltmesine garanti gözüyle bakılıyordu. SEC' ın başına getirilen Kennedy ve ekibinin önünde çözülmeyi bekleyen 4 problem bulunuyordu;
- Yatırımcıların piyasaya olan güvenini tekrar sağlamak.
- Şirketlerin hileli uygulamalarını inceleyip ortadan kaldırmak ve piyasanın bütünlüğü tekrar tesis etmek.
- "Insider Trading" yani içeriden bilgi ticaretinin önüne geçmek.
- Borsada alınıp satılan bütün yatırım araçları için kural, yönerge vb. şeyleri içeren ülke çapında bir kayıt sistemi yaratmak.
Kennedy ve ekibi bütün bu sorunların üstesinden geldi ve piyasalara olan güven yavaş yavaş tekrar oluştu. O yıllardan bugüne varlığını sürdüren SEC günümüzde halen daha ABD borsalarını denetleme yetkisine sahip en üst "kamu kurumları" arasındadır.
Günümüzde SEC
Piyasanın sağlıklı bir şekilde büyümesi ve sermayenin kontrol altında tutulmasında büyük bir rolü olan SEC yatırımcıların haklarının korunması, ihtiyaç duydukları eksiksiz ve doğru bilgiye zamanında ulaşabilmeleri için bütün şirketlerin düzenli olarak mali rapor sunmalarını şart koşar. Bu raporlar firmalardan üç aylık ve yıllık olarak talep edilirken şirketlerin gelecek projelerine yönelik bilgilendirme raporlarını da düzenli olarak SEC'a sunmaları gerekmektedir.ABD Şirketlerine Ait Bilgilere Nasıl Ulaşırım?
SEC şirketlerden düzenli olarak alınan finansal raporları EDGAR (Electronic Data Gathering, Analysis, and Retrieval System) isimli sistemde online olarak erişime sunar. Eğer ABD borsalarında işlem yapmak istiyorsanız şirketlerin kendi internet sitelerinden büyük oranda bilgiye ulaşabilirsiniz fakat en detaylı bilgiyi EDGAR' dan alabilirsiniz. Ayrıca devlet otoritesi dışında kurulmuş ve SEC ile iş birliği yapan diğer organizasyonları aşağıya sıralıyorum.- SiPC: The Securities Investor Protection Corporation
- MSRB: The Municipal Securities Rulemaking Board
Görüldüğü üzere 1929 yılında yaşanan çöküşten iyi bir ders alan ABD borsaları derhal durumu düzeltmeye yönelik atılımlar yapmış ve başarılı da olmuştur. O dönem yaşanan kriz güvenilir, denetlenen bir borsanın ve mantıklı yatırım yapmanın ne denli önemli olduğunu bir kez daha bizlere gösteriyor. Şimdilik yazımı burada bitirirken bir konuda okuyucularımı tekrar uyarmak istiyorum. Eğer yapacağınız yatırım konusunda yeterli bilgiye sahip olmadığınızı düşünüyorsanız mutlaka ama mutlaka bir bilene danışın, profesyonel yardım almak sizi olası zararlardan koruyacaktır. Konuyla alakalı ilave bilgi isterseniz yorumlar kısmından bana ulaşabilirsiniz. Sağlıcakla.
